مثنوی رد ّامثالیہ

گریۂ کن بلبلا از رنج وغم
چاک کن اےگل گریباں ازام

سنبلا از سینہ برکش آہِ سرد
اے قمراز فرطِ غم شوروی زرد

ہاں صنوبر خیز و فریادی بکن
طوطیا جز نالہ ترک ہر سخن

چہرہ سُرک ازا اشک خونی ہر گلیست
خوں شواے غنچہ زمانِ خندہ نیست

پارہ شواے سینۂ مہ ہمچو من
داغ شو اے لالۂ خونیں کفن

خرمن عیشت بسوز اےبرق تیز
اے زمیں بر فرق خود خاکے بریز

آفتا با آتش غم بر فروز
شب رسید اے شمع روشن خوش بسوز

ہمچو ابراے بحر در گریہ بجوش
آسماناجامۂ ماتم بپوش

خشک شو اے قلزم از فرطِ بکا
جوش زن اے چشمۂ چشم ذکا

کن ظہور اے مہدی عالی جناب
برزمین آعیسی گردوں قباب

آہ آہ از ضعفِ اسلام آہ آہ
آہ آہ از نفس خود کام آہ آہ

مرد ماںشہوات رادیں ساختند
صد ہزارں رخہنا اند اختند

ہر کہ نفسش رفت را ہےاز ہوا
ترک دیں گفت و نمودش اقتدا

بہر کار ے ہر کرا گفتہ تعال
سر قدم کردہ نمودش امتثال

ہر کر اگفت ایں چنیں کن اے فلان
گفت لبیک وپذیر فتش بجاں

آں یکےگویاں محمد آدمی ست
چوں من ودروحی او رابرتریست

جز رسالت نیست فرقے درمیاں
من برادر خورد باشم اُوکلاں

ایں نداند از عَمیٰ آں ناسزا
یا خودست ایں ثمرۂ ختمِ خدا

گر بود مرلعل رافضل و شرف
کے بودہم سنگ اوسنگ وخزف

آں خزف افتادہ باشد برزمیں
بس ذلیل وخوار وناکارہ مہیں

لعل باشد زیبِ تاجِ سروراں
زینت وخوبی گوشِ دلبراں

واں دمی کز خلق مذبوحی جہد
کےبفضلِ مشک اذ فرمی رسد

بوئے اوکردہ پریشاں صدمشام
جامہا ناپاک از مسّش تمام

(۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔ ۔)
مدحت مشک اطیب الطیب ازنبی

مشکِ اذفر روح را بخشد سرور
ہمچو بوئے سُنبل گیسوئے حور

شامہ از بوئےاور شک جناں
ہم معطر زو قبائے مہو شاں

مولویٍ معدن راز نہفت!
رحمۃ اللہ علیہ خوش بگفت

‘‘کار پاکاں را قیاس از خود مگیر
گرچہ ماند در نوشتن شیر و شیر
’’
ہے چہ گفتم ایں چنیں شبہ شنیع
کے بودستایانِ آں قدر رفیع

لعل چہ بود جوہری یا سرخیئے
مشک چہ بود خون ناف وحشیئے

مصطفیٰ نورِ جناب امرکُن!
آفتاب بُرج عِلم مِن لّدُن

معدنِ اسرار علّام الغیوب
برزخ بحرین امکان ووجوب

بادشاہِ عرشیان وفرشیاں
جلوہ گاہِ آفتاب کن فکاں

راحت دل قامتِ زیبائے او
ہر دو عالم والہ وشیدائےاو

جانِ اسماعیل بر رُویش فِدا
از ُدعا گویاں خلیل مجتبیٰ

گشت موسیٰ در طویٰ جویانِ اُو
ہست عیسیٰ از ہوا خواہانِ اُو

بندگانش حور و غلمان وملک
چاکر انش سبز پوشانِ فلک

مہر تابانِ علوم لم یزل
بحر مکنوناتِ اسرارِ ازل

ذرّۂ زاں مہر بر موسیٰ دمید
گفت من باشم بعلم اندر فرید

رشحۂ زاں بحر برخضر اوفتاد
تاکلیم اللہ راشُد اوستاد

پاس ورا زیں قدر شاہِ انبیاء
لیک مجبورم زفہم اغبیا

وصفِ اواز قدرتِ انساںوراست
حاش للہ ایں ہمہ تفہیم راست

لذّت دیدار شوخے سیم تن
ماہ روئےدلبر غنچہ دہن

فتنہ آئینے خراماں گلشنے
رشک گل شیریں ادا نازک تنے

گر بخواہی فہم اُو مروی کند
گوز عشق و حسن تا آگہ بود

ناکشیدہ منتِ تیر جفا
لب بفریادو فغان نا آشنا

دل نہ شد خوں نابہ دریا دلبے
بر لبش نامد زہجراں یاریے

مرغ غفلش بے پردبالے شود
جز کہ گوئی چوں شکر شیریں بود

گر چہ خود داند اسیر دل رُبا
از کجا ایں لذّت وشکر کجا

زیں مثل تومی شدی از نیش نوش
لیک من بارِ دِگر رفتم زہوش

تامن از تمثیل می کردم طلب
بازرفتم سوئے تمثیل اے عجب

زیں کرو فرور عجب واماندہ ام
حیرت اندر حیرت اندر حیرتم

ایں سخن آخر نہ گردو ازبیاں
صَد اَبد پایاں رَود اوہمچنان

نیست پایا نش اِلیٰ یوم التناد
ختم کن واللہ اعلم بالرشاد

خامشی شُد مہر لبہائے بیاں
باز گرداں سوئے آغازش عناں

ایں چنیں صدبا فتن انگیختند
بر سرِ خود خاکِ ذلت ریختند

فرقۂ دیگر زاسماعیلیاں
بستہ در توہین آں سُلطاں میاں

دردلِ شاں قصد تازہ فتنہا
برلبِ شاں ایں کلامِ ناسزا

گربہ شش طبقات زیرین زمیں
حق فرستاد انبیا ومرسلیں

شش چُو آدم شش چو موسیٰ شش مسیح
شش خلیل اللہ شش نوح ذبیخ

ہمدر انہا شش چوختم الانبیا
مِثل احمد در صفات اعتلا

با محمد ہر یکے دارد سرے
در کمالِ ظاہری وباطنے

پارہ شُد قلب و جگر زیں گفتگو
اِحْذَرُوْ ا یٰااَیُّھَاَالنَّاسُ حْذَرُوْا

الحذر اے دل زشعلہ زادگاں
پائے ازز نجیر شرع آزاد گاں

مصطفیٰ مہر یست تاباں بالیقیں
منتشر نورش بہ طبقات زمیں

مستنیر ازتابشِ یک آفتاب
عالمے واللہُ اعْلمَ بِالصّواب

گرچہ یک باشد خود آںمہرے سنی
احو لانش ہفت بنیند از کجی

دوہمی بینند یک را احولاں
الاماں زیں ہفت بیناں الأماں

چشم کج کردہ چو بینی ماہ را
زا حولی بینی دو آں یکتاہ را

گوئی از حیرت عجب امریست ایں
خواجہ دو شد ماہ روشن چسیت ایں

راست کردی چشم و شد رفع حجاب
یک نماید ماہِ تاباں یک جواب

راست کن چشمِ خود از بہر خدائے
ہفت بیں کم باش اے ہرزہ درائے

اےبرادر دست در احمد بزن
برکجی نفسِ بد دیگر متن

رد تشبّث کن بذیل مصطفیٰ
احولی بگذار سو گندِ خدا

پندہا دادیم وحاصل شدا فراغ
مَاعَلَیْنَا یَااَخِیْ اِلَّاالبَلَاغ

در دو عالم نیست مثل آں شاہ را
در فضیلتہا ودر قرب خدا

ماسوی اللہ نیست مثلش از یکے
بر تراست ازوےخدا اے مہتدے

انبیائے سابقیں اے محتشم!
شمعہا بودند درلیل وظلم

درمیان ظلمت وظلم وگلو
مستنیر از نور ہریک قوم اُو

آفتابِ خاتمیّت شُد بلند
مہر آمد شمعہا خامش شُدند

نورِ حق از شرق بمیثلی بتافت
عالمی از تابش اوکام یافت

دفعۃً برخاست اندر مدحِ او
اززبانہا شور لا مثل لہٗ

لیک شپرنا پذیر فت از عناد
درجہاں ایں بے بصر یارب مباد

چشمہا بودند ایں ربانیاں
مزرع دل بہر یارب از فیض شاں

ابر آمد کشتہا سیراب کرد
نخلہائے خشک راشاداب کرد

حق فرستاد ایں سحاب با صفا
کے یُطَہر نا ویذہب رِجْسنا

بارش او رحمت ربّ العلیٰ
شور رعدش رحمۃ مہداۃ انا

رحمتش عام است بہر ہمگناں
لیک فضلش خاص بہر مومناں

چوں نئی بے مثلیش رامعترف
کے شوی از بحر فیضش مغترف

نیست فضلش بہر قومِ بے ادب
یخْطِفُ اَبْصَارَہُمْ بَرقُ الْغَضَب

چوں ببینند آں سحاب ایناں زدُور
عَارِضٌ مُّمْطر بگوینداز غرور

بَلْ ہُوَمَا اسْتَعْجلُوْا خِزْیٌ عَظِیم
ارسلت رِیْحٌ بِتَعْذِیْبٍ اَلِیم

فیض شد با غیظ گرمِ اختلاط
حبذا ا برے عجب خوش ارتباط

خرمنے کش سوخت برق غیظ اُو
گفت قرآں ‘‘السقر’’ مثویٰ لہٗ

مزرعے کش آب دادآں بحر جود
حق بتنزیل مبیں وصفش نمود

قُلْ کَزَرْعٍ اَخْرَجَ الشَّطْأَ اِلیٰ
آزَرَ فَاسْتَغْلَظَ ثُمَّ اسْتَوٰیٰ

یُعْجِبُ الزُّرّاَعْ کَالْمَاءِ المَعِیْن
کے یَغِیْظُ الْکَافِریْنَ الظّالِمِیْن

ابرنیسان ست ایں ابرِ کرم
دُرِّ رخشاں آفریں در قعریم

قطرۂ کزوے چکید اندر صدف
گوہر رخشندہ شد با صد شرف

بحرِ زاخر شرعِ پاک مصطفیٰ
داں سدف عرشِ خلافت اے فتا

قطرہا آں چار بزم آرائے اُو
زانکہ اوکل بودوشاں اجزائے اُو

برگہائے آں گل زیبا بُدند
رنگ وبوئے احمدی می واشتند

قصد کارے کردآں شاہِ جواد
ہر یکے اِنّی لہٗ گویاں ستاد

جنبش اَبرو نہ تکلیفِ کلام
خود بود ایں کار آخر والسلام

آں عتیق اللہ امام المتقیں
بود قلب خاشع سلطانِ دیں

واں عمر حق گو زبان آنجناب
ینطق الحق علیہ والصواب

بود عثماں شرمگیں چشم نبی
تیغ زن دستِ جوادِ اوُ علی

نیست گردست نبی شیر خدا
چوں یداللہ نام آمد مر اُورا

دستِ احمد عیندستِ ذاولجلال
آمد اندر بیعت واندر قتال

سنگریزہ می زندستِ جناب
مَارَمَیْتَ اِذْ رَمَیْت آید خطاب

وصف اہلِ بیعت آمد اے رشید
فَوقَ اَیْدِیْہِمْ یَدُاللہ المجید

شرح ایں معنی بروں آز اگہی ست
پانہا دن ادریں رہ بیر ہی ست

تا ابد گر شرح ایں معضل کنم
جز تحیّر ہچ نبود حاصلم

رَبَّنا سُبْحَانَکَ لَیْسَ لَنَا
عِلْم شَئٍ غَیْرَ مَاعَلَّمْتَنَا

گفتہ گفتہ چوں سخن ایں جار سید
خامۂ گوہر فشاں داماں بچید

ملہم غیبی سروش راز داں
دامنم بگرفت کای آتش زباں

درخور فہمت نباشد ایں سخن
بس کن وبیہودہ وش خامی مکن

اصفیا ہم اندریں جاخامشند
ازمی کلت لِسَانہ بیہشذ
!
راز ہا بر قلب شاں مستور نیست
لیک افشا کر دنش دستور نیست

ہر کجا گنجی ودیعت واشتند
قفل بردر بہر حفظش بستہ اند

دردِ دل شاں گنج اسرار اے اخو
بر لب شاں قفل امر انصتوا
!
روزِ آخر گشت وباقی ایں کلام
ختم کُن اِنِّیْ لَہٗ طَرفُ التّمام

ختم کُن اِنِّیْ لَہٗ طَرفُ التّمام
نغز گفت آں مولوی متند

راز مارا روز کےگنجا بود
الغرض شد مثل آں عالی جناب

سایہ ساں معدوم پیش آفتاب
متفق بروےہمہ اسلامیاں

سنیا بربد عتیاں مستہاں
ممتنع بالغیر داند یک فریق

ممتنع بالذات دیگر اےرفیق
وا دریغا کردہ ایں قومِ عنید

خرق اجماعے بدیں قولِ جدید
اللہ اللہ اے جہولانِ غبی

تابکے بیدینی وفتنہ گری
مصطفیٰ وایں چنیں سوء الادب

ایں قدر ایمن شدید ازا خذرب
سابع سبعہ مگوئید از عناد

اِمْتَہُوْا خَیْرًالّکُمْ یَوْم التَّنَاد
روز محشر چوں خطاب آید زعرش

اے نطیقانِ فلک سکّانِ فرش
ہیچ می بینید در ارض وسما
!
مثل وشبہ بندۂ ما مصطفیٰ
یک زباں گویند نے نے اے کریم

کَس عدیلش نیست باللہ العظیم
آنچناں کا ندر ازل زارواحِ ما

از اَلَسْتے خاست بے پایاں بلےٰ
لا جرم آنروز زیں قولِ وخیم

توبہ ہاظاہر کنند از ترس وبیم
معترف آیند بر جرم وخطا

معذرت آرند پیش کبریا
کایخدا از فضلِ اوغافل بدیم

شمس پیش چشمِ ماجابل بُدیم
رَبَّنَا اِنَّاظَلَمْنَا رحم کن

جاہلانہ گفتہ بودیم ایں سخن
پردہا بر چشم ما افتادہ بود

رحم کن برجا ہلاں رحم اے ودود
نفسِ ما انداخبت مارا در بلا

وائے بر ماؤینا دانی ما!
عذر ہا در حشر با شدنا پذیر

قاریا! بر خواں اَلَمْ یَاْتِ النَّذِیر
سخت روزے باشد آں روز رالاماں

باختہ ہوش وحواس قدسیاں
واحد قہار باشد در غضب

یَجْعَلُ الْوِلْدَانُ شیْبَا فِی التَّعَب
زہر ہا در باختہ افلاکیاں

رنگ از چہرہ پریدہ خاکیاں
دو گروہ باشند مسعود ولئیم

کل فرق کان کا لطود العظیم
رَبِّ سَلِّم التجائے انبیاء

شور نفسی برزبان اولیاء
برلب آمد نامِ آں روزِ سیاہ

موی برتن خاستم یا رب پناہ
اعتراف جُرم وتوبہ اے اَرِیب

درچنیں روزِ سیہ ناید عجیب
کیں جہولاں راز طعن (۔۔۔

ہم بدنیا کیک در موزۃ فتاد
شاں بیک جائے زمانِ گیرو دار

ہمچو پائے سوختہ نامد قرار
تاجِ مثلیّت گہے برسرنہند

گہ خطاب خاتمیّت می دہند
گاہ بالذات ست آں ختم اے ہمام

گاہ بالعرض آمد و تخییل خام
نو نیازانِ کتابِ اضطراب

ایں چنیں کردند صد ہا انقلاب
اندریں فن ہر کہ اوستادی بود

کے بچندیں قلبہا قانع شود
می رسد ازوے بہر فرضے نبی

شفۂ معزولی از پیغمبری
گہ قناعت کن گزشتہ از طمع

بر ہدایت حسب عز من قنع
از نبوت وز نزول جبرائیل

قصد ما بودست ارشاد السبیل
معنی شمس است برگِ نسترن

موجِ عمّان شرح نسرین و سمن
آہوے چین ست مقصود از سما

مرحبا تاویل اطہر مرحبا
الغرض سیماب وش در اضطراب

سد تپیدن کردہ ایں قوم عجاب
چند در کوئے جبل بشتافتند

لیک راہِ مخلصی کم یافتند
من فدائے علم آں یکتا شوم

حبذا دانائے راز مکتتم
کرد ایمائے بریں فتنہ گری

قرنہا پیش از وجودش درنبی
احمد ابنگر کہ ایناں چوں زدند

بہر تو امثال از کفر نژند
اوفتادند از ضلالت در چہے

پے نبردند از عمی سوئے رہے
تابکے گوئی دِلا از این وآں

بر دُعا کن اختتامِ ایں بیاں
نالۃ کن بہرِ دفع ایں فساد

از تہ دل دونہٗ خُرط القتاد
اے خدا اے مہرباں مولائے من

اے انیس خلوقت شہبائے من
اےکریم وکار سازِ بے نیاز

دائم الاحساں شہِ بندہ نواز
اے بیادت نالۂ مرغِ سحر

اے کہ ذکرت مرہم زخمِ جگر
اے کہ نامت راحت جان ودِلم

اے کہ فضل تو کفیل مشکلم
ہر دو عالم بندۂ اکرام تو

صدچوں جانِ من فدائے نامِ تو
ماخطا آریم و تو بخشش گنی

نعرۂ ‘‘اِنِّیْ غَفُوْرٌ’’ می زنی
اللہ اللہ زیں طرف جرم و خطا

اللہ اللہ زاں طرف رحم وعطا
زہر ماخواہیم وتوشکروہی

خیر را دانیم شر از گمرہی
تو فرستادی بما روشن کتاب

می کنی باما با حکامت خطاب
از طفیل آں صراط مستقیم

قوتے اسلام را دہ اے کریم
بہر اسلامے ہزاراں فتنہا

یک مہ وصد داغ فریاد اےخدا
اے خدا بہر جنابِ مصطفیٰ

چار یار پاک وآلِ با صفا
بہر مردان رہت اے بے نیاز

مروماں در خواب ایشاں در نماز
بہر آب گریۂ تردامناں

بہر شور خندۂ طاعت کناں
بہر اشکِ گرم دوراں از نگار

بہر آہِ سرد مہجوراں زیار
بہر جیب چاک عشق نامراد

بہر خونِ پاک مردان جہاد
پُرکن از مقصد تہی دامانِ ما

از تو پذر فتن زما کردن دعا
ہچ می آید زدستِ عاجزاں

جز دُعائے نیم شب ای مستعاں
بلکہ کارتست اجابت اے صمد

ویں دُعا ہم محض تو فیقت بود
ماکہ بودیم و دعائے ماچہ بود

فضل تو دل داد اے ربِّ ودود
ذرّۂ بر روئے خاک افتادہ بود

آفتابے آمد وروشن نمود
تکیہ بر رب کرد عبدِ مستہاں

اوست بس مارا املا ذو مستعان
کیست مولائے بہ از ربّ جلیل

حَسْبُنَااللہ رَبَّنَا نِعْمَ الْوَکِیْل
چوں یدیں پایہ رساندم مثنوی

یہ تمامش بر کلام بر کلام مولوی
تاختامہ مسک گویند اہلِ دیں

زانکہ مشک ست آں کلامِ مستبیں
چوں فتاد از روزن دل آفتاب

ختم شُد واللہ اعلم بالصّواب